Kan fotografie de zichtbare werkelijkheid ook verhullen? Deze vraag stelt kunstenaar Rein Jelle Terpstra zichzelf als hij stuit op een oude verzameling negatieven waarop landschappen, tulpen, landweggetjes en Hollandse luchten zijn te zien. Op het eerste gezicht zijn het fotogenieke composities zoals we die kennen van de schilderkunst, maar de datum en plaats, die de anonieme amateurfotograaf nauwgezet in de marge van iedere negatief heeft genoteerd, vertellen ons een ander verhaal: buiten het beeld woedt de Tweede Wereldoorlog.

In de tentoonstelling Donkere Duinen toont Terpstra ruim twintig foto’s uit deze gevonden verzameling op groot formaat in negatief. Verspreid door de ruimte hangen grote krantenpagina’s uit dezelfde periode die berichten over het alledaagse leven en de voortgang van de oorlog. Eens te meer wordt duidelijk dat fotografie lang niet altijd een feilloos bewijs is van wat zich werkelijk afspeelt.

Anoniem
De gedreven amateurfotograaf van deze verzameling foto’s is anoniem en wat Terpstra betreft blijft dit ook zo: ‘Donkere Duinen is geen persoonlijk verhaal over deze maker, het gaat om het fenomeen dat fotografie als vanzelfsprekend als documentair wordt gezien. Maar deze fotograaf heeft zich onttrokken aan de wereld, je zou kunnen zeggen dat de blik wordt afgewend.’ Terpstra onthoudt zich nadrukkelijk van een oordeel. ‘Je weet niet wat de reden van de fotograaf was, je zou het escapisme kunnen noemen, maar misschien was dit ook een poging om tijdens de bezetting een bepaalde autonomie te bewaren, of om tot een esthetische ervaring te komen’.

Negatief
In de tentoonstelling toont Terpstra de beelden zoals hij ze vond: als negatieven. Alles wat bij de opname licht was, wordt donker, en andersom. Zo ontstaat er ook een metaforische relatie met de geschiedenis; het negatief fungeert als een soort omslagpunt. Terpstra biedt de mogelijkheid de foto en daarmee ook de geschiedenis als een positief te verbeelden

Krantenkoppen
Naast de foto’s zijn enkele pagina’s uit kranten te zien waarvan de publicatiedatum correspondeert met de data die de fotograaf in de marge van de negatieven heeft geschreven. Het dagelijkse nieuws druppelt binnen in het officiële en propagandanieuws over de Tweede Wereldoorlog. De krantenkoppen verwijzen vaak naar wat er op de negatieven staat, zoals de foto van de gewapende boeren die hun hooiberg met stokken beschermen, of verwijzen naar de titel Donkere Duinen, zoals het artikel ‘Verordening voor Kustzone’ met zijn zwarte kustlijn.

Boek
In 2020 bracht Terpstra in eigen beheer en in samenwerking met Willem van Zoetendaal Publishers (ontwerp) het boek Dark Dunes in kleine oplage uit. Net als de tentoonstelling is het boek opgebouwd uit een selectie van de gevonden foto’s getoond in negatief in combinatie met krantenartikelen uit die periode. Het boek is niet meer verkrijgbaar.

Over Rein Jelle Terpstra
Sinds zijn studie aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam onderzoekt Rein Jelle Terpstra (1960) de relatie tussen fotografie, waarneming en de afwezigheid van het fotografische beeld. Tot nu toe heeft dat geleid tot een amateurbeelden archief met zo’ n 50.000 beelden, verschillende dia-installaties en kunstenaarsboeken. Hieronder bevinden zich het project Robert F. Kennedy Funeral Train – The People’s View, de installatie Nabeelden (over de niet gemaakte foto) en Retracing (over het herinneren van beelden bij mensen die hun gezichtsvermogen gaan verliezen, 2013). Zijn werk is opgenomen in o.a. de collecties van het SFMOMA in San Francisco, de MoMA Library en de New York Public Library Collections in New York, het Getty Research Institute in Los Angeles, EYE Filmmuseum in Amsterdam en het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Terpstra was genomineerd voor de Dutch Doc Award in 2014. Hij is als docent fotografie verbonden aan de kunstacademie Minerva HanzeHogeschool in Groningen. In 2017 heeft Terpstra aan het Robert F. Kennedy Funeral Train project gewerkt met een Smithsonian Artist Research Fellowship in Washington, D.C.

Foto aankondiging: Fotograaf anoniem, uit de serie Donkere Duinen. Courtesy Rein Jelle Terpstra.