“Er is nooit iemand veroordeeld voor de misdaden tegen de menselijkheid die door de Sovjets zijn begaan. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd daarover voor het eerst openlijk gesproken, maar in het Rusland van Poetin wordt het Stalin-verleden opnieuw onder het tapijt geschoven. Daarom vind ik het belangrijk dat de verhalen die achter het IJzeren Gordijn voor ons verborgen bleven, gehoord en bewaard worden, zodat ze bij kunnen dragen aan een correcte geschiedschrijving.”

In drie delen vertellen ooggetuigen over de deportatie van vrouwen en kinderen naar afgelegen gebieden in Siberië, het leven in de goelagkampen, het georganiseerde verzet tegen de Sovjet bezetter en het begin van de Koude Oorlog.

Deel 1 en deel 3 zijn tevens als publicatie uitgebracht. De publicatie van deel 2 staat gepland voor april 2023.

DEEL 1
In deel 1 richt Heinermann zich op zes Litouwse overlevenden die als kind naar de Laptevzee boven de poolcirkel verbannen werden. Hun gezinnen werden in 1941 tijdens de eerste grote massadeportatie naar de zuidelijke bergstreek Altaj gedeporteerd om landarbeid verrichten. In 1942 werden ze met drieduizend andere Litouwers overgebracht naar de Laptevzee om een visindustrie op te zetten. In dit arctische gebied is het tien maanden per jaar winter en de temperatuur daalt tot vijftig graden onder nul. De ballingen werden gedumpt zonder huisvesting, beschermende kleding, voedsel of technische hulpmiddelen. Voor velen werd het een doodvonnis.

‘Toen wij aankwamen en uit boot stapten zag ik alleen maar kale vlaktes, verder niets. Ik werd in de kinderbrigade ingedeeld en moest 12 uur per dag werken. Pas na het werk mochten we onze eigen hutten bouwen. In de avond vond ik het eng om te gaan slapen, er lag al sneeuw en ik was bang om te bevriezen en nooit meer wakker te worden. We kropen dicht tegen elkaar aan.’

–   Irena Valaityté, overlevende

De bevroren rivier de Lena, Jakoetië, Rusland

DEEL 2
In deel 2 richt Heinermann zich op het verzet tegen de Sovjetbezetting. In 1940 viel de Sovjet-Unie de Baltische staten binnen na een niet-aanvalsverdrag met Hitler-Duitsland te hebben gesloten. Massadeportaties volgden. Een jaar later kwamen de Duitsers alsnog, om in 1944 weer te worden verdreven door de Sovjets, die het Balticum annexeerden. Deze keer kwam een partizanenbeweging  op die tot in de jaren 50 vanuit ondergrondse bunkers acties tegen de Sovjets uitvoerden. De bevolking hoopte dat de bezetting van korte duur zou zijn en het Westen zou ingrijpen, maar dat gebeurde niet. De Sovjet-bezetting zou tot 1991 duren.

Heinermann laat Estse, Letse en Litouwse ooggetuigen aan het woord. Middels foto’s van de bossen waar de partizanen zich schuilhielden, archiefmateriaal en documenten verbeeldt Heinermann het Baltische verzet. Velen kwamen om tijdens gevechten en arrestaties en anderen werden veroordeeld tot dwangarbeid in de goelagkampen.

Bos in Letland

DEEL 3
Deel 3 is gebaseerd op het verhaal van Marju, een gedeporteerde uit Estland, dat ons naar een kernproeflocatie in Kazachstan leidt en het begin van de Koude Oorlog.

Marju werd in 1949 op 10-jarige leeftijd samen met haar moeder en 20.000 andere Esten door de Sovjets naar Siberië gedeporteerd. Marju en haar moeder kwamen terecht in een kolchoz in Zuid-Siberië aan de grens met Kazachstan. Ze werden als landarbeiders tewerkgesteld op de uitgestrekte steppe, waar Marju in 1953 getuige was van de ontploffing van de eerste waterstofbom. De Sovjet-Unie voerde tussen 1949 en 1989 in totaal 456 kernproeven op de testlocatie Semipalatinsk uit.

Tijdens haar reizen bracht Heinermann enkele dagen door op de nucleaire testlocatie. Ze sprak met oud-medewerkers, die onder geheimhoudingverklaringen op het testterrein hebben gewerkt. Ze bezocht de dorpen die jarenlang in het uitvalgebied lagen en sprak met ooggetuigen die in hun jeugd de paddenstoelwolken hadden zien opkomen en de aarde voelden trillen.

Publicaties

Deel 1 en deel 3 zijn reeds in een boekenserie uitgebracht. Deel 2 verschijnt gedurende de tentoonstelling. Klik hier om naar de webshop te gaan.