Oekraiëns dagboek is het grootse retrospectief in Nederland gewijd aan de Oekraiënse fotograaf en kunstenaar Boris Mikhailov (1938). Als een van de weinigen toont hij sinds de jaren 1960 op indringende wijze de tumultueuze veranderingen in zijn land. Met opzet maakt hij gebruik van ‘slechte fotografie’ – het bewust vermijden van perfectie in techniek en compositie – om subtiel kritiek te leveren op de geïdealiseerde beelden van het leven in de voormalige Sovjet-Unie. In zijn compromisloze en pijnlijk realistische benadering legt hij de ineenstorting van het Sovjetrijk vast en de gevolgen daarvan voor het dagelijkse leven van de Oekraïense bevolking.
Door de huidige oorlog tussen Rusland en Oekraïne krijgt het werk van Mikhailov een hernieuwde relevantie. Oekraïens dagboek is niet alleen een persoonlijk dagboek van één van de meest invloedrijke hedendaagse kunstenaars, maar ook een uniek en krachtig tijdsdocument van een land dat voortdurend een speelbal is in een geopolitieke strijd.
Eigen artistieke taal
Boris Mikhailov is opgeleid als ingenieur en heeft zich het fotograferen zelf aangeleerd. Van meet af aan hanteert hij een eigen artistieke taal die varieert in techniek, formaat en benadering om zo – binnen de marges van de Sovjet censuur – de dagelijkse realiteit in zijn land te documenteren. Dit doet hij aan het begin van zijn carrière door fotoportretten in te kleuren met kitscherige kleuren om ze “mooier” te maken, waarmee hij indirect de manier bespot waarop de Sovjetpropaganda alledaagse gebeurtenissen verheerlijkt. Deze foto’s zijn samengebracht in de serie Luriki (zonnestraaltjes) en voelen voor Mikhailov aan als een Sovjet familie album.
Documentaire en conceptueel
Mikhailov weet als geen ander een brug te slaan tussen documentaire en conceptuele kunst. Red is hier een goed voorbeeld van. Deze serie brengt 71 foto’s samen die van eind jaren 1960 tot eind jaren 1970 veelal op straat zijn genomen. In al deze foto’s komt de kleur rood voor, een krachtig symbool van de communistische ideologie waarmee Mikhailov is opgegroeid.
Ook in Yesterday’s Sandwich (1960-1970) creëert hij met foto’s uit zijn privéleven en taferelen op straat een conceptuele laag. De diaserie kent een bijzondere ontstaansgeschiedenis. Toen Mikhailov per ongeluk een aantal van de dia’s op zijn bed gooide, bleven er twee beelden aan elkaar kleven wat een bijzonder dubbelbeeld opleverde. Vervolgens maakte hij meer combinaties en zette de diavoorstelling op de muziek van The Dark Side of the Moon (1973) van Pink Floyd, een nummer dat voor hem refereert aan het verloren paradijs.
Ineenstorting Sovjet-Unie
Mikhailov lijkt in de jaren 1980 voorzichtig te anticiperen op de naderende val van de Sovjet-Unie. Zijn foto’s van de atletische jeugd en marcherende hoogwaardigheidsbekleders uit de serie Sots Arts (1975-1985) droegen de goedkeuring van de socialitische staat. Vervolgens ondermijnt Mikhailov de betekenis van deze beelden door ze met opzichtige tinten in te kleuren. Zo gaf hij vorm aan zijn frustratie en desillusie van de Sovjetidealen.
De latere series Case History (1997-1998) en Tea, Coffee, Cappuccino (2000-2010) documenteren genadeloos de gevolgen van de Westerse invloeden die voorspoed zouden moeten brengen. In Oekraïne ontstond een nieuwe elite van miljonairs, terwijl een aanzienlijk deel van de bevolking in armoede raakte en het aantal daklozen dramatisch toenam.
Tentoonstelling en publicatie
In de tentoonstelling is werk uit 19 series te zien die zijn gemaakt tussen de jaren 1960 en 2019. Er zijn twee video-installaties, monumentale werken en met de hand ingekleurde foto’s. Ook wordt aandacht besteed aan werk waarin Mikhailov fotografie en teksten combineert en zijn experimenten met een filmische montage van stilstaande beelden.
Bij de tentoonstelling is de omvangrijke catalogus From “blaue horse” till now days – 1965-2022 verschenen. Het boek is verkrijgbaar in de museumwinkel van Fotomuseum Den Haag.
Over Boris Mikhailov
Boris Mikhailov is één van de belangrijkste figuren in de internationale kunstwereld en heeft vele internationale prijzen ontvangen, waaronder de Goslar Kaiserring Award in 2015, de Hasselblad Award in 2000 en de Citibank Private Bank Photography Prize (nu de Deutsche Börse Photography Foundation Award) in 2001. Hij vertegenwoordigde Oekraïne twee keer op de Biënnale van Venetië, in 2007 en in 2017. Zijn werk is tentoongesteld in grote internationale musea, waaronder Tate Modern in Londen, MoMa in New York en C/O Berlin in Berlijn. In 2021 werd zijn project Temptation of Death (2017-2019) bekroond met de Shevchenko National Prize, de eerste officiële erkenning van Mikhailov’s werk in Oekraïne. Met zijn vrouw Vita woont hij momenteel in Berlijn.
De tentoonstelling is samengesteld in samenwerking met Maison Européenne de la Photographie, Parijs. Curator: Laurie Hurwitz in samenwerking met Boris and Vita Mikhailov.