Шепоти та крики. Голоси українських фотографок
Fluister & schreeuw. Stemmen van Oekraïense fotografes
Whispers and Shouts. Voices of Ukrainian Women Photographers
Op 24 februari 2022 begon de Russische Federatie een grootschalige militaire invasie van Oekraïne. De invasie betekende een nieuwe wending in een oorlog die negen jaar geleden voor het eerst uitbrak, toen de Krim in 2014 werd geannexeerd en delen van de Donbas-regio werden bezet.
Deze nog altijd voortdurende oorlog is buitengewoon bruut: het Russische leger valt opzettelijk burgers aan – het moordt, verkracht en martelt, bestookt humanitaire missies, en organiseert gedwongen deportaties naar Rusland. Vaak is de civiele infrastructuur het doelwit: energiecentrales, culturele gebouwen en objecten, ziekenhuizen, openbaar vervoer, woningen… De omvang van de verwoesting en het aantal menselijke slachtoffers nemen voortdurend toe. Op het moment van schrijven staan in de statistieken van de Oekraïense overheid 52.633 oorlogsmisdaden geregistreerd, 120.000 verwoeste civiele gebouwen, 10.607 gewonde burgers en 6.755 doden.
De hevigheid van de oorlog heeft geleid tot massale ontheemding, zowel binnen Oekraïne als daarbuiten. Vanwege fluctuerende cycli van vertrek en terugkeer is het moeilijk de precieze omvang van de ontheemding in te schatten; aangezien alleen geregistreerde gevallen de statistieken halen, gaat de realiteit waarschijnlijk veel verder dan de rapporten suggereren. Terwijl de Internationale Organisatie voor Migratie schat dat er meer dan 6.5 miljoen mensen intern zijn gevlucht, heeft de UNHCR het over 7.9 miljoen geregistreerde vluchtelingen die over Europa zijn verspreid, waarvan er momenteel meer dan 86.000 in Nederland verblijven. Dit is het grootste aantal ontheemden in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, en aangezien mannen van achttien jaar en ouder verplicht zijn om in het land te blijven, zijn de meeste ontheemden vrouwen.
Whispers and Shouts. Voices of Ukrainian Women Photographers verzamelt verhalen over oorlog en ontheemding van kunstenaars van Oekraïense oorsprong. Hun projecten gaan over de complexiteit van emoties, pijn, verlies, connecties tussen mensen, en het trauma van gescheiden zijn van thuis. De meeste van deze verhalen weerspiegelen de persoonlijke ervaringen van de kunstenaars: het verliezen van goede vrienden en familie, de hereniging van familieleden onder nieuwe omstandigheden, het onderzoek naar de eigen wortels of de realiteit van moederschap in oorlogstijd.
Voor haar monumentale serie Radiations of War (2022) onderzoekt Yana Kononova gebieden die worden geterroriseerd door Russische rakketenaanvallen en troepen, of waar andere vijandigheden hebben plaatsgevonden. Het werk reflecteert het intieme proces van het onder ogen zien en verwerken van pijn, en presenteert tegelijkertijd een nauwgezette documentatie van Russische oorlogsmisdaden en de nasleep daarvan. Radiations of War toont zonder pardon de vernietigende energie van de oorlog, en biedt belangrijke context voor de gehele expositie.
Darina Iyudina’s Sumuyu Soms [Ik mis soms, vert.] (2022) neemt de kijker mee naar het huishouden van haar ouders in de Nederlandse gemeente Weert, waar Darina als zevenjarige met haar moeder naartoe verhuisde. In maart 2022 kwam ook een tante van de kunstenaar met haar kinderen naar Nederland, nadat zij de oorlog waren ontvlucht. Het werk overdenkt de manier waarop zij zich aanpassen aan de nieuwe situatie en hoe er samen een familie wordt gesmeed.
In Debaltsevo, Where Are You? (2013-2023) onderzoekt Karine Zenja Versluis – Oekraïense, derde generatie – het verhaal van haar grootmoeder, die werd geboren in Debaltseve, in de buurt van Donetsk. Ondanks verschillende obstakels tijdens haar reis naar haar afkomst, bracht de kunstenaar tijd door met drie vrouwen uit Debaltseve wier families gedurende de oorlog ontheemd raakten.
De in Nederland gevestigde Katia Motyleva presenteert haar project Loss (2002-2022), een ode aan haar zus die ze twee keer verloor. Bestaande uit materialen die Motyleva in een periode van twintig jaar maakte en verzamelde, comprimeert het project de geschiedenis van de oorlog in Oekraïne, en laat zien hoe de impact van ontheemding zich jaren geleden al manifesteerde. Olena Morozova’s What is the Nature of Violence? (2022) brengt reacties op het conflict op sociale media in kaart, en drukt haar emoties te midden van de duisternis uit door middel van klei en fotografie. Katja Lesiv sluit met I am. Rada / Я Рада de expositie af met een glimp van hoop. Rada is de naam van haar dochter en betekent ‘gelukkig’ in het Oekraïens. De beelden documenteren gevoelens van aanwezigheid en opluchting, en brengen tegelijkertijd de realiteit van moederschap in oorlogstijd over, zoals geobserveerd tijdens het verblijf in een vreemd land.
Een parallelle groepspresentatie, How Does it Feel?, van Mykolaivs MYPH School of Photography, met bijdragen van studenten en betrokkenen uit het netwerk van de school, verleent de expositie extra verdieping door middel van een collectief statement van dertien kunstenaars. De meeste werken werden gemaakt in 2022 en reflecteren de geleefde ervaringen van de fotografen tijdens de invasie. Deze satellietinstallatie wordt gehost door Astare, een ruimte voor professionals uit de geestelijke gezondheidszorg en een loyale partner van FOTODOK. De show kan worden bezocht aan de overkant van de straat, tegenover onze eigen locatie; alle bezoekers zijn op beide plekken welkom. De bijdragende kunstenaars zijn: Alina Lysak, Anastasiia Antonenko, Anna Biletska, Eva Fomitskih, Li Biletska, Mary Jane (Oleksandra Mykhailova), Oleksandra Viazinko, Olena Kosovych, Olena Lemberska, Olena Morozova, Olia Koval, Xenia Petrovska, en Yevheniia Kriuk.
Opening: vrijdag 24 februari vanaf 15:00 uur tot 19:00 uur.
De tentoonstelling is gedurende deze opening vrij te bezoeken. Vanaf 15:00 uur zijn de kunstenaars aanwezig om over hun werk te praten bij Astare – Lange Nieuwstraat 10, 3512 PH Utrecht, aan de overkant van FOTODOK.
Voor deze artist talks graag RSVP.
Openingstijden: de expositie is geopend van 25 februari tot en met 14 mei 2023, elke vrijdag tot en met zondag van 12:00 tot 18:00 uur.