Van 21 september tot 17 december 2023 presenteert A Stichting de tentoonstelling Niemandslicht, een reis door het oeuvre van de Duitse fotografe Ursula Schulz-Dornburg. De tentoonstelling bestaat uit negen series die elk gaan over de relatie tussen architectuur, de omgeving en het verstrijken van de tijd als gevolg van menselijk ingrijpen of natuurverschijnselen. Samen verkennen deze foto’s uitgestrekte vlaktes die verankerd zijn door horizonlijnen en duiken ze in de lagen van de tijd terwijl ze nadenken over hun overblijfselen.

Schulz-Dornburgs series ‘From Medina to the Jordan Border‘ (2002-2003), gemaakt langs de verlaten Hidjazspoorweg (Hejaz Railway), en ‘Transit Sites, Armenia’ (1997-2011) documenteren gebieden waar beweging botst met immobiliteit, en waar het verlangen naar ergens anders wordt geconfronteerd met de moeilijkheid om er te geraken. Deze infrastructuurprojecten, die vandaag de dag doordrongen zijn van de melancholische allure van een onbereikbare bestemming, hadden oorspronkelijk een zeer strategisch doel: het veiligstellen en uitbreiden van de macht. Hoewel de spoorweg nooit werd voltooid, was hij bedoeld om de afstand tussen Istanbul, de hoofdstad van het Ottomaanse Rijk, en Mekka, een van de heiligste plaatsen van de Islam, te verkleinen. Het extravagante design van de Armeense bushaltes stamt uit de decennia waarin de Sovjet-Unie haar visie op moderniteit uitbreidde naar de meest afgelegen plaatsen. De foto’s van Ursula Schulz-Dornburg leggen de gelijktijdige verdwijning en hardnekkigheid van deze ideeën vast en geven hun ruimtelijke manifestaties een hedendaagse vorm.

Andere series getuigen van de jarenlange interesse van de fotograaf in het tussengebied als leefruimte in plaats van als doorgangszone. De serie ‘15 Kilometers Along the Georgian – Azerbaijan’ (1998-1999), bijvoorbeeld, bevat het beeld van een bed, uitgehouwen in de rots, een plaats van rust te midden van de wirwar van culturen en continenten. Ook hier gaat het om de gelijktijdigheid van volharding en kwetsbaarheid: al in de 7e eeuw zochten christelijke monniken hun toevlucht in deze grotten. Sindsdien zijn er oorlogen, rijken en bewoners gekomen en gegaan, maar de race naar de top om er beschutting te vinden en de blik over de woestijnvallei, naar de lijn waar hemel en aarde samenkomen om de rand van de wereld te markeren, zijn hetzelfde gebleven. De houten gebouwen van ‘Bosporus, Istanbul’ omzomen de zeestraat tussen Europa en Azië. Ze werden gebouwd in het hart van het Ottomaanse Rijk in zijn laatste jaren. Toen Ursula Schulz-Dornburg in de jaren 1970 op pad ging om deze gebouwen te fotograferen, trof ze hen in een staat van verval. Eigenzinnig en onzeker boven het water, vormen ze monumenten voor een weigering van de monumentaliteit.

Niemandslicht, verwijst naar de fotografische constellatie van tijd, licht en ruimte. We kunnen Niemandslicht ook lezen als een poëtische beschrijving van schaduwen, de bepalende afwezigheid van een beeld. De tijd, die centraal staat in het werk van Ursula Schulz-Dornburg, wordt eerder voorgesteld als cyclisch dan als gemarkeerd door enkelvoudige gebeurtenissen. Naast het Niemandslicht zijn we in haar foto’s getuige van een Niemandszeit, een niemandstijd, gestructureerd door herhaalde ontmoetingen in plaats van door individuele beslissingen en veranderingen. Het is een tijd die zich ontvouwt in de schaduwen en plooien van de opgetekende geschiedenis.

Ursula Schulz-Dornburg (geboren in 1938 in Berlijn) woont en werkt in Düsseldorf. Van 1959 tot 1961 studeerde ze aan het Institut für Bildjournalismus in München. In 2016 ontving ze de AIMIA/AGO Photography Prize; twee jaar later won ze de Aperture Foundation Award voor beste fotocatalogus van het jaar voor ‘Land In-Between’. Haar werk is vertegenwoordigd in de collecties van vele internationale musea, waaronder K21 Museum in Düsseldorf, Pinakothek der Moderne in München, Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris, Art Institute of Chicago, Museum Ludwig in Keulen, Tate Modern in Londen, J. Paul Getty Museum in Los Angeles en Minneapolis Institute of Art.