Het Stedelijk Museum presenteert ULAY WAS HERE, het grootste retrospectief ooit van het oeuvre van Frank Uwe Laysiepen, bekend als Ulay (1943–2020). Het is ook de eerste internationale postume tentoonstelling, met veel niet eerder getoonde werken. Ulay’s werk is kwetsbaar, eerlijk en rauw. Hij gebruikte zijn eigen lichaam in zijn kunst en ging tot het uiterste in zijn zoektocht naar zijn identiteit. Wereldberoemd werd hij vanwege zijn twaalfjarige samenwerking met Marina Abramović – samen met haar was hij een van de belangrijkste grondleggers van de performancekunst. Hoewel hun werken iconisch zijn geworden, laat de tentoonstelling zien dat Ulay zowel voor als na die tijd een indrukwekkend solo-oeuvre heeft opgebouwd.

De tentoonstelling
Ulay werkte persoonlijk mee aan dit grote overzicht voordat hij afgelopen maart overleed. Met circa 200 werken geeft ULAY WAS HERE een dwarsdoorsnede van zijn hele oeuvre, aan de hand van vier thema’s: zijn performances, ook in combinatie met fotografie; zijn onderzoek naar (gender)identiteit en zijn lichaam als medium; de maatschappelijke betrokkenheid in zijn kunst en zijn relatie met Amsterdam, de stad waar hij zich vanaf 1968 veertig jaar aan zou verbinden. De tentoonstelling omvat foto’s, Polaroids (zwart wit en kleur, van klein formaat tot levensgroot), Polagrams, sculpturen, projecties (video- en fotoregistraties en films) en documentatiemateriaal.

Pionier van Polaroid-fotografie
Ulay’s oeuvre is geworteld in de fotografie. Hij begon zijn artistieke carrière met een zoektocht naar zijn genderidentiteit, en deed dit via zijn lichaam. Dat resulteerde aanvankelijk in series aforismen, visuele poëzie, Polaroidfoto’s en performances, aanvankelijk zonder publiek. Ulay nam honderden zelfportretten en verkende zijn lichaam door op zijn huid te schrijven, het te versieren, te doorboren en erin te snijden. Zijn onderwerp en zijn benadering waren compleet nieuw, en ook de manier waarop hij de camera gebruikte als hulpmiddel om zijn identiteit te onderzoeken. Daarnaast stelde hij vragen over wat een man of vrouw is, zoals in de Polaroid-serie S’he, waarin hij half als man, half als vrouw poseert. Ulay zou zijn leven lang zijn identiteit onderzoeken, en betrok daarin ook wat het betekent om de ‘ander’ te zijn, of het nu iemand van een ander geslacht is of iemand uit een minderheid.

Van fotografie naar performances
Gaandeweg zou Ulay zijn fotografie steeds meer vermengen met performances, eerst voor een heel klein, daarna voor een groter publiek. Een van de indrukwekkendste foto-performances is de serie FOTOTOT uit 1975-76, waarin hij in het bijzijn van toeschouwers foto’s langzaam laat verdwijnen door het licht. Die vermenging van fotografie en performance groeide vervolgens uit tot een volledige concentratie op het medium performance. Met Marina Abramović zette hij baanbrekende stappen op het gebied van de performancekunst, waarbij ze elkaar naar steeds extremere hoogten brachten in het verkennen van hun emotionele en fysieke uithoudingsvermogen. Ook in Ulay’s performances na zijn samenwerking met Marina bleef zijn lichaam het onderwerp van zijn onderzoek.

Compromisloos en experimenteel
In het gebruik van zijn eigen lichaam spaarde Ulay zichzelf niet. Zo lijstte hij voor GEN.E.T. RATION ULTIMA RATIO een stuk van zijn getatoeëerde huid in. Zijn performances met Marina Abramović waren net zo confronterend. Bewusteloosheid lag op de loer tijdens Breathing In/Breathing Out (1977), waarin zij minutenlang elkaars adem in en uit ademden, en tijdens Imponderabilia (1977) stonden zij naakt in de smalle doorgang van een kunstruimte, het binnenkomende publiek tot een ongemakkelijke keuze dwingend.

Ulay’s experimentele aard kwam ook tot uiting in zijn fascinatie voor processen, onzekerheid en toeval. Gedreven door zijn ambitie de grenzen te verkennen van het medium fotografie werkte hij met steeds grotere formaten. Uiteindelijk ging hij zelf binnenin de zwarte doos werken. Op de enorme beelden die dit opleverde is zijn lichaam 1 op 1 te zien: hijzelf en het beeld vallen samen.

Betrokken bij sociale kwesties
Ulay was altijd betrokken bij de wereld om hem heen. In een van zijn eerste acties in 1976 stal hij het lievelingsschilderij van Hitler uit een Berlijns museum en bracht het tijdelijk onder bij een Turkse familie, om zo aandacht te vragen voor minderheden. In de jaren 70 in Amsterdam figureerden vaak drag queens en transgender mensen in zijn werk, en maakte hij fotoseries over de kritische en geestige graffiti op de muren (de ‘huid’) van de stad. Rond 2004 raakte hij op een zeer persoonlijk vlak maar ook uit maatschappelijk engagement betrokken bij projecten over het wereldwijde gebrek aan drinkwater.

Speciale band met Amsterdam
Ulay werd in 1943 in Solingen, Duitsland geboren. Als jonge Duitser, met een vader die in twee wereldoorlogen had gediend en een moeder die getraumatiseerd uit de laatste kwam, verruilde hij in 1968 het complexe Duitsland voor Amsterdam, de stad die hem aantrok vanwege provo, de vriendelijkheid en het ‘constructief’ soort anarchisme.
Hij ontmoette er Marina Abramović en fotografeerde haar eerste performance. In Amsterdam was hij betrokken bij een nieuw op te richten instelling voor hedendaagse kunst: de Appel. Hij zou er in het bestuur komen en er zelf vele performances houden. Aan die band met de Appel wordt in de tentoonstelling een speciale zaal gewijd, waar drie hedendaagse kunstenaars die zich verwant voelen aan Ulay werk laten zien.