Hartje Amsterdam en het is doodstil. Of lijkt dat maar zo? De foto van Benjamin Brecknell Turner uit 1857 van de Westermarkt zet ons op het verkeerde been. Het beeld is gemaakt met de allereerste fotografische techniek en de lange opnametijd heeft iedere beweging uitgewist. Zo lijkt de stad uitgestorven als tijdens een lockdown.

Deze foto en andere zeldzame historische stadsgezichten van Turner en tijdgenoten zijn te zien in de tentoonstelling Turner, Stilte in de Stad. Fragiele topstukken als deze verlaten zelden ons veilige depot. Deze presentatie kwam tot stand met steun van Vereniging Rembrandt en de Turing Foundation en toont de verrassende rijkdom van de collectie van het Stadsarchief. Het is een unieke kans om de mysterieuze schoonheid en het clair-obscur van Turners topstuk te zien. Zijn ‘photographic tour’ wordt in de tentoonstelling verbonden met de 21ste eeuw door een videowerk van de Britse kunstenaar Christopher Meigh-Andrews uit 2003.

Op 18 mei 1857 arriveerde de Engelsman Benjamin Brecknell Turner in Amsterdam om zich twee weken lang te wijden aan het maken van een reeks stadsgezichten. Een bijzonder initiatief van deze Engelse fotograaf die heeft geleid tot een unieke reeks foto’s van 19e-eeuws Amsterdam. Stadsgezichten fotograferen was toen verre van gewoon en al helemaal op het grote formaat dat Turner gebruikte. Zijn serie foto’s, het werden er zestien, hebben als belangrijke constante het water. Turner fotografeerde Amsterdam als een aan het water ontstegen stad waar het beeld zich verdubbelt in de gracht. ‘Het grachtenstuk’ was in de zeventiende eeuw door schilders als Jan van der Heyden ‘ontdekt’. Turner, de ontwikkelde, kunstzinnige gentleman, gaf er zijn eigen draai aan, werkend met het toen nog jonge medium van de fotografie.

De Westermarkt
Het eigenlijke onderwerp van de foto is de Westerkerk. Deze ging tot 1858 echter schuil achter de Westerhal. Toen Turner het markante ensemble van de twee gebouwen vastlegde, was al bekend dat de bouwvallige hal ging verdwijnen. De dreigende sloop was voor een aantal Amsterdamse fotografen aanleiding het gebouw te vereeuwigen voor het te laat was. Het Stadsarchief heeft zeldzame vroege opnamen van Eduard Isaac Asser, Jan Adriaan van Eijk en Pieter Oosterhuis in de collectie, die een interessant licht werpen op de vroege stadsfotografie en Turners kunstenaarschap. Hoe dit stukje stad sindsdien is veranderd, laat zich mooi aflezen aan foto’s uit verschillende tijden. Waar ooit de Westerhal stond ligt nu de trambaan die de Westermarkt met de Raadhuisstraat verbindt. Op drukke dagen slingert zich vanaf hier de lange rij wachtenden richting het Anne Frank Huis. Aan de voet van de majesteitelijke Westerkerk ligt sinds 1987 het Homomonument.

Videowerk
De Engelse videokunstenaar Chris Meigh-Andrews (1952) baseerde zich op Turners Amstel bij de Halvemaansbrug, een papieren negatief in de collectie van het Stadsarchief. Temporal View in Amsterdam is opgebouwd uit videosequenties van dezelfde plek, gemaakt op één dag in 2003 tussen 3:30 uur ’s ochtends en 8:00 uur ’s avonds. Alledaagse gebeurtenissen gevangen in beeld en geluid, we zien het licht veranderen en horen de straatgeluiden. Het maakt ons sterk bewust van de anderhalve eeuw die zijn verstreken sinds Turner zijn calotypie maakte.

Benjamin Brecknell Turner (1815-1894) maakte zijn opnamen in Amsterdam op papieren negatieven, de zogenaamde calotypieën, van 30 x 40 cm, die hij afdrukte op albuminepapier. Die techniek zorgde voor mooie zachte contouren. In Engeland was hij één van de beroemdste landschapsfotografen van zijn tijd. Het Stadsarchief Amsterdam heeft in de loop der jaren meerdere foto’s van Turner kunnen verwerven,
waaronder twee van de serie van zestien negatieven van 19 -eeuws Amsterdam. Het prachtige,
verstilde stadsgezicht van de Westermarkt kon het Stadsarchief Amsterdam in 1992 aankopen dankzij de steun van de Vereniging Rembrandt en het Amsterdamse Archieffonds.