Het Noorderlicht Internationaal Fotofestival 2021 vindt plaats van 7 augustus op meerdere locaties in Groningen en Friesland. Vertrekkend vanuit de fotografie richt het festival zich op het hele spectrum van het beeld, zowel analoog als digitaal: van computer-generated imagery tot virtual, mixed en augmented reality, installaties, projecties en mappings. Met het thema ‘The Makeable Mind’ wil het festival de relatie verkennen tussen visuele cultuur en de werkelijkheid: wat is de invloed van beeldtechnologieën, communicatiemedia en (burger)journalistiek op ons denken en hoe verhullen, onthullen, beschrijven of herschrijven zij de werkelijkheid?
“I’m not crazy, my reality is just different than yours.”
(Cheshire Cat internet meme)

Flexibele realiteiten
Dat de werkelijkheid niet eenduidig is, is niet nieuw. Er is altijd dat zachte stemmetje in het achterhoofd, dat maant tot voorzichtigheid bij het lezen van beelden die pretenderen de werkelijkheid te tonen. Maar er is iets fundamenteels aan het veranderen in hoe wij de wereld zien en in hoe de wereld aan ons getoond wordt. De maatschappij worstelt meer en meer met de begrippen ‘waarheid’ en ‘werkelijkheid’ en ook beeldmakers werken in de context van deze nieuwe ambiguïteit. Het is tegelijkertijd een spel en een worsteling.

Nieuwe instrumenten
Ten eerste hebben digitale en online technologieën de afgelopen decennia de traditionele opvatting van het fotografisch, filmisch of beeldend medium als ‘venster op de werkelijkheid’ veranderd. Naast aloude fotografische processen – directe afdrukken van de waarneembare werkelijkheid – worden nieuwe(re) media ingezet: met driedimensionale LiDAR scanners, Mixed Reality-systemen, en gps- en motion capture-technieken ontstaan nieuwe vormen van representatie en /of reconstructie.

Dit beperkt zich niet tot het journalistieke domein, maar richt zich ook op die van de verbeelding, sciencefiction of zelfs sciencefaction: kunst is hier een reflectie op de maatschappij, maar kan ook een blik werpen op hoe we haar zouden moeten of kunnen interpreteren. Het laat ons een versie zien van wie we zijn of zouden kunnen worden: kunst als laboratorium van de toekomst, als aanjager van het debat, als verkenner van flexibele realiteiten.

Online wereld
Ten tweede is het internet een cruciale bron van informatie geworden, met een grote impact op ons wereldbeeld. In een eindeloze stroom van al dan niet geverifieerde data vechten de snelle mening van de influencer en de onderbouwde van de wetenschapper om onze aandacht, en zelfs om ons geloof. Kennisnemen maakt plaats voor interpreteren, in post-truth politics is emotie belangrijker dan feiten en fake news is een alledaags begrip geworden, met regelmatig zeer ‘echte’ consequenties.

Als gevolg hiervan verdwijnt het onderscheid tussen echt en nep in hoog tempo, mede door geavanceerde technieken (machine learning), waarmee onder meer deep fakes worden gecreëerd. De rol van de mediatechnieken in het algemeen vergroot de vertigo: deze zijn zowel tool als lens, en door hun impact op ons leven vaak ook onderwerp. ‘De mechanical eye’ filmt zichzelf en het is aan ons om dit te duiden. Mediawijsheid en mediaweerbaarheid zijn vereist om deze wereld te kunnen begrijpen.

Parallelle werelden
Wellicht was het de Cheshire Cat internet meme, die het dichtst bij de waarheid kwam met de quote: “I’m not crazy, my reality is just different than yours.” Tussen fake en niet fake schuilt een wereld aan beelden en verhalen waartoe wij ons moeten verhouden: soms dystopisch, soms utopisch. Met algoritmes als onze persoonlijke adviseurs denken we allemaal binnen onze eigen bubbel de objectieve werkelijkheid kennen, maar als we één ding kunnen weten over die waarheid, dan is het dat deze niet enkelvoudig is.

In zijn boek ‘Technic and Magic: The reconstruction of reality’ herinnert de Italiaanse filosoof Federico Campagna ons eraan dat werkelijkheid niet alleen ‘is’ maar ook ‘mogelijk maakt’: “We take for granted that only certain kind of things exist – electrons but not angels, passports but not nymphs. This is what we understand as reality.” Hij bedoelt hiermee dat de werkelijkheid mee-verandert met de tijd en daarmee ook beïnvloedt wat wij kunnen doen of denken. En in onze huidige tijd is het de technologie die de grootste impact op ons heeft en onze werkelijkheid vervormt. Als we onze wereld willen veranderen, dan zullen we eerst het idee van de werkelijkheid die eraan ten grondslag ligt moeten veranderen.

Het Noorderlicht festival richt zich dit jaar op deze vormen van werkelijkheid en op de parallelle werelden die hieruit kunnen ontstaan: hoe wordt ons denken gestuurd door de verschijningsvormen van grenzeloze communicatie, door een op hol geslagen beeldcultuur, door technische ongekende mogelijkheden en razendsnelle internetverbindingen? Wat maakt onze geest?

Paulien Dresscher: festivalcurator
Als onafhankelijk curator en onderzoeker op het gebied van digitale cultuur is Paulien Dresscher onder meer betrokken bij PublicSpaces, het Nederlands Film Festival, Into The Great Wide Open en Universiteit Utrecht. Samen met het vaste Noorderlicht-team zal zij dit jaar het festival samenstellen.

George Knegtel: junior curator
George Knegtel is fotograaf en curator. Ze woont en werkt in Den Haag en was een van de twee Young Curators van het Noorderlicht Fotofestival 2019.

—

Het Noorderlicht Festival: diverse locaties in Friesland en Groningen
Noorderlicht is een internationaal podium voor kunstenaars die fotografie en belendende media in al haar verhalen, vormen en veranderingen inzetten voor de verbeelding van hun betrokkenheid bij de maatschappij. ‘The Makeable Mind’ is de 28ste editie van het Noorderlicht Internationaal Fotofestival en vindt plaats van 7 augustus t/m 3 oktober 2021 op meerdere locaties in de provincies Groningen en Friesland, waaronder de grote Der Aa-kerk in de stad Groningen