Van 18 september 2020 t/m 5 april 2021 toont Het Scheepvaartmuseum in samenwerking met de Dutch National Portrait Gallery de tentoonstelling Engelen van de Zee van fotograaf Stephan Vanfleteren. Vanfleteren (België, 1969) is één van de meest bekende en gelauwerde fotografen van de Lage Landen. Engelen van de Zee bestaat uit een serie aangrijpende portretten van jongens tussen de zes en zestien jaar van maritiem opleidingsinstituut Koninklijk Werk IBIS in het Belgische Bredene. Stephan Vanfleteren portretteerde kinderen uit complexe gezinssituaties in hun traditionele matrozenpak: de ‘engelen van de zee’. Op internaat IBIS vinden zij een veilige thuishaven; het biedt hen een onderkomen, zorg en, bovenal, een toekomst. Gastcurator Hedy van Erp stelde de tentoonstelling samen.

‘Ieder kind heeft recht op een zichtbare horizon, ook wanneer het stormt op zee.’ – Stephan Vanfleteren

Aangrijpende portretten

Vanfleteren portretteerde de leerlingen van Koninklijk Werk IBIS in 2016, gekleed in hun traditionele uniform. Kinderen voor wie het leven nog moet beginnen. Enkelen van hen zijn stoere pubers en staren krachtig in de lens. Anderen ogen wat onzeker en moeten nog in hun grote jas groeien. De indringende portretten van Vanfleteren worden afgewisseld met historische beelden van het internaat van de afgelopen honderd jaar. Het geeft een inkijkje in de besloten en veilige wereld van de jongens, hun nieuwe ‘thuis’ en hun nieuwe identiteit als matroos.

Koninklijk Werk IBIS: een drijvende opleiding

Koninklijk Werk IBIS is in 1906 opgericht om een veilige thuisbasis te bieden aan weeskinderen van vissersfamilies. De school fungeerde als opvang voor de visserswezen én zorgde dat het tekort aan goed opgeleide vissers werd teruggedrongen. IBIS vestigde zich op een voormalig kanonneerschip van 43 meter lang. Deze drijvende school had plaats voor tachtig kinderen. Op twaalfjarige leeftijd verlieten de leerlingen het schip om te werken op school-vissersschepen, waar zij hun opleiding tot zeeman of visser voltooiden. Sinds de oprichting bood IBIS aan maar liefst tweeduizend jongens onderdak, inmiddels in een gebouw aan wal. De huidige leerlingen – vaak kinderen met een moeilijke thuissituatie – bestaan uit zowel jongens als meisjes en blijven tot zij 16 zijn. Het biedt hen de mogelijkheid om na afronding van de opleiding een plek te vinden in de maatschappij. Er is nog altijd sprake van structuur en discipline.

Over Stephan Vanfleteren

‘De dag dat ik de zee niet meer interessant vind, dan ben ik een dood mens.’ – Stephan Vanfleteren

Stephan Vanfleteren studeerde fotografie aan de Hogeschool Sint-Lukas Brussel (1988-1992) en werkte onder andere voor de Vlaamse krant De Morgen. Zijn werk verscheen in magazines als Le Monde 2, Independent Magazine, Die Zeit, Knack, Humo en Volkskrant Magazine. Vanfleteren investeert veel tijd in zijn eigen projecten, waarin hij de wereld om zich heen scherp observeert. De zee en mensen van de zee komen veelvuldig in zijn oeuvre voor. Het werk van Vanfleteren is bekroond met onder andere de World Press Photo Award, European Fuji Award, de Nationale Portretprijs in Nederland en de vijfjaarlijkse Cultuurprijs van de provincie West-Vlaanderen. www.stephanvanfleteren.com

Dutch National Portrait Gallery

Dutch National Portrait Gallery maakt tentoonstellingen waarbij portretkunst centraal staat. Zij doet dit op locatie met werk uit museum- en bedrijfscollecties en particuliere verzamelingen. De Portrait Gallery heeft geen eigen gebouw, maar strijkt neer als gast op diverse locaties en werkt aan online producties met partners als het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Een belangrijke doelstelling is te onderzoeken hoe portretkunst bijdraagt aan erkenning en waardering van ieder mens. Het Scheepvaartmuseum werkte eerder samen met de Portrait Gallery voor de tentoonstelling Ode aan een Amsterdammer die in 2017 in het museum plaatsvond. www.dutchnationalportrait.gallery/nl.

Het Scheepvaartmuseum

Het Scheepvaartmuseum laat zien hoe water werelden verbindt. Het museum presenteert topstukken uit één van de meest vooraanstaande maritieme collecties ter wereld. Naast tentoonstellingen op historisch vlak, toont het museum werk van hedendaagse internationale kunstenaars. De zwart-witportretten van Stephan Vanfleteren sluiten aan bij de missie van Het Scheepvaartmuseum om te laten zien hoe sterk de maritieme wereld en de samenleving verbonden zijn en welke impact dit heeft op het leven van individuen. De fotoserie Engelen van de Zee toont jongeren die een thuis vinden bij het gezinsvervangend internaat IBIS, waar ze maritiem onderwijs volgen. Structuur en menselijke warmte staan voorop in de geest van de aloude maritieme traditie.

Hedy van Erp

Bedenker en samensteller is fotohistoricus en curator Hedy van Erp. Eerder stelde Van Erp verschillende tentoonstellingen samen, o.m. BABY: Picturing the Ideal Human, 1840s-Now (Nederlands Fotomuseum, Rotterdam, 2008, en het National Media Museum, UK, 2009), Make Life Worth Living, Nick Hedges ‘Photographs for Shelter, 1968 -72 (Virgin Media Space in het Science Museum, Londen, 2014-15), FACE TIME (zes grote NS stations, 2017), en Veldhoen – Levenskunst in Museum Kranenburgh, Bergen (2019-2020), i.s.m. Koos Breukel.

Ze heeft verschillende publicaties op haar naam staan, waaronder Photography Decoded, dat zij samen met Susan Bright in opdracht van Tate (Tate Publishing, Londen, 2019) maakte.

Het Scheepvaartmuseum als veilige haven

Vanwege de zeer grote oppervlakte met ruim 7.000 m2 publiekstoegankelijke ruimtes biedt het museum een ‘veilige haven’ voor bezoekers, waar anderhalve meter afstand tussen bezoekers mogelijk is. Een bezoek aan Het Scheepvaartmuseum is alleen mogelijk met een vooraf geboekt online entreebewijs met een aanvangstijd (ook voor o.a. Museumkaart- en BGL-VIP-kaarthouders). Dit zorgt voor een goede spreiding van het publiek gedurende de dag. Daarnaast treft het museum diverse hygiëne maatregelen. www.hetscheepvaartmuseum.nl.