Stadsarchief Amsterdam opent op 4 oktober 2024 de nieuwe tentoonstelling Al die Amsterdamse mensen. Foto’s 1970 tot 1990. Deze fototentoonstelling biedt een unieke blik op een turbulente periode van twintig jaar, waarin de stad Amsterdam ingrijpende veranderingen onderging.
Veranderende stad
De tentoonstelling pakt de draad op waar de eerdere tentoonstelling Al die Amsterdamse mensen. Foto’s 1935-1970 eindigde. De jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw stonden in het teken van stadsvernieuwing, de aanleg van de metrolijn, een diepe economische crisis en grote werkloosheid. Nooit eerder in de geschiedenis verlieten zoveel bewoners de stad. Gezinnen verruilden massaal verpauperde huizen voor doorzonwoningen in omliggende steden zoals Purmerend en Zaanstad. Maar er was ook groei: de stad breidde zich uit met de voltooiing van de Bijlmermeer en de komst van nieuwe Amsterdammers via arbeidsmigratie, gezinshereniging en postkoloniale migratie. Aan het eind van de jaren 80 tekenen zich de contouren af van Amsterdam als financieel centrum, terrein van startups en investeerders.
Beelden van geschiedenis
Dankzij geëngageerde en gerenommeerde fotografen als Ata Kandó, Koen Wessing, Maya Pejić en Ed van der Elsken zijn veel belangrijke momenten en ontwikkelingen vastgelegd en, via de jaarlijkse documentaire foto-opdrachten, bewaard in de fotocollectie van het Stadsarchief. Uit deze collectie valt een prachtig veelzijdige tentoonstelling samen te stellen die bovenstaand verhaal in overtuigende beelden laat zien. Aan de hand van zes thema’s geeft deze tentoonstelling een beeld van Amsterdam in de jaren 70 en 80. Er is aandacht voor de verpaupering van de stad, en het verzet tegen de sloop van buurten in het kader van stadsvernieuwing.
Fotografen als Koen Wessing en Maurice Boyer stonden met hun neus bovenop de actie. Via intiemere series van bijvoorbeeld Milly Low en Maya Pejic werpen we ook een blik naar binnen. Ata Kandó volgde een groep Surinaamse Amsterdammers tijdens hun eerste jaren Zuidoost. Het kleurrijke straatbeeld en de mode van deze tijd komen prachtig tot uitdrukking in de wervelende foto’s van Ed van der Elsken en de doordringende portretten van André Bogaerts. Hennie Henriët richtte de lens op de LHBTIQ+-gemeenschap en lesbisch activisme. In een serie van Han Singels zien we hoe strijdlustige werknemers van de Fordfabriek en de Patriakoekjesfabriek vechten voor het behoud van hun werk, tevergeefs. Tegelijkertijd zien we de geboorte van de kantoortuin, met veel gevoel voor verhoudingen gefotografeerd door Michel Pellanders. Op de tentoonstelling is ook werk te zien van Eva Besnyö, Hans van den Bogaard, Jan Bogaerts, Cor Jaring, Ata Kandó, Esther Kroon, Bertien van Manen, Cary Markerink, Harry Meijer, Bert Nienhuis, Eddy Posthuma de Boer, Steye Raviez, Dolf Toussaint en Jan Versnel.
Curatorial group
Het perspectief van waaruit geselecteerd wordt, is beslissend voor het uiteindelijke verhaal dat wordt verteld. Het Stadsarchief heeft daarom met een kritische blik naar de collectie documentaire foto-opdrachten gekeken: wie zijn buiten beeld gebleven, en welke verhalen bleven tot nu toe onverteld? Maar ook: welke fotoseries en verhalen zijn – verrassend genoeg of niet – wel aanwezig, en hoe een selectie te maken die eer doet aan de geschiedenis van álle Amsterdammers?
Om antwoorden te vinden op die vragen, werd deze tentoonstelling samengesteld door een curatorial group: creatieve makers, kritische denkers, en (foto)historici die zich allemaal op hun eigen manier actief bezighouden met hoe geschiedenis verteld, bewaard en getoond wordt. Vanuit hun expertise wezen ze op hiaten én nieuwe kansen: vrouwen zijn ondervertegenwoordigd, zowel als maker en als geportretteerde. Amsterdammers met een migratieachtergrond zien we vooral in de rol van ‘de ander’, en dat geldt nog sterker voor vrouwen met een migratieachtergrond. Werkende vrouwen met een migratieachtergrond? Die moeten met een lantaarntje gezocht worden. De LHBTIQ+-gemeenschap is nauwelijks aanwezig in de beeldcollectie van het Stadsarchief, ook al hebben fotografen als Hennie Henriët deze prachtig gedocumenteerd. Ook bewoners van grote wijken als Nieuw-West en Zuidoost komen maar weinig in beeld.
Maar ondervertegenwoordigd in beeld en archief betekent niet onbelangrijk. Wel ongezien, onderschat, ondergewaardeerd. Daarom werkte deze groep aan een tentoonstelling waarin deze verhalen als een onlosmakelijk onderdeel van de geschiedenis van Amsterdam verteld worden en waarin de spotlight gericht wordt op een aantal fotografen en onderwerpen die meer gezien zouden mogen worden. Om een gevarieerder beeld te schetsen van bovengenoemde periode, zijn aan de tentoonstelling foto’s van Bertien van Manen en Hennie Henriët toegevoegd uit andere Nederlandse collecties.
De curatorial group bestond uit Warda El-Kaddouri, letterkundige en auteur van het essay ‘Vergeet ons niet’ (2021), waarmee ze het Stadsarchief een spiegel voorhield; Jenny Smets, tentoonstellingsmaker, beeldredacteur en docent op het gebied van hedendaagse fotografie; Emin Batman, beeldend kunstenaar, architect in spé en contentmaker uit Amsterdam; Mark Bergsma, mede-eigenaar en oprichter van Van Gisteren; Çiğdem Yüksel, fotograaf, in 2016 winnaar van de prestigieuze Zilveren Camera; en Giorgio en Onitcha Toppin, co-oprichters en eigenaars, vormgevers en social designers van modemerk Xhosa. Giorgio Toppin heeft ook het ruimtelijk en grafisch ontwerp van de tentoonstelling verzorgd, de campagnebeelden, videocompilaties, de inrichting van de etalage en de schermbeelden in de grote hal.
Verhalen bij de foto’s
Op basis van onderzoek en gesprekken met geportretteerden, betrokkenen, fotografen of hun nazaten en historici geeft deze tentoonstelling de Amsterdammer van toen een stem. Bij de tentoonstelling hoort een audiotour, waarbij de geportretteerden vertellen over wat er op het moment van de foto’s speelde. Op een uitgebreide themawebsite kunnen bezoekers diepgaande achtergrondinformatie en aanvullende verhalen ontdekken. Een driedelige podcast over pension de Tijdgeest is samengesteld door Warda El-Kaddouri en Loulou Kokkedee, met script, productie en montage door Melanie Seuren en Sil Biesbroek. Fotograaf Koen Wessing maakte in 1975 een fotoreeks over de toestand van het pand en zijn bewoners, veelal Marokkaanse arbeidsmigranten. Met de foto’s van Wessing als startpunt gaan Warda en Loulou op zoek naar hun verhaal.