De artistieke verwantschap tussen de Belgische kunstenaars Léon Spilliaert (Oostende, 1881-1946) en Dirk Braeckman (Eeklo, 1958) is onmiskenbaar. Hoewel Spilliaert veelal werkte met inkt, potlood en krijt en Braeckman voornamelijk fotografie als medium gebruikt, delen zij hun fascinatie voor de nacht. Het vele zwart, het grijs, lichtpunten die het donker benadrukken, schakeringen van duisternis: met hun nachtelijke blik verwerken zij hun directe omgeving en indrukken tot dubbelzinnige droombeelden die meer vragen oproepen dan antwoorden trachten te geven. Hun werken lijken uit eenzelfde gevoelswereld te ontstaan: zij tonen het mysterie, het ongrijpbare en het onbestemde.
Met de tentoonstelling Dirk Braeckman – Léon Spilliaert: Nachtdierenpresenteert Kunstmuseum Den Haag de eerste tentoonstelling die volledig in het teken staat van de dialoog tussen het werk van Braeckman en Spilliaert.
Léon Spilliaert
Op een korte periode na dat Léon Spilliaert studeert aan de Kunstacademie, maakt hij zich als autodidact een unieke en sterk grafische tekenstijl eigen. In plaats van olieverf kiest hij voor tinten van Oost-Indische inkt, pastelkrijt, aquarel en potlood. Zijn palet wordt gedomineerd door donkere kleuren: zwart, grijs, of blauw. Terugkerende motieven in zijn oeuvre zijn de zee, verlaten straten, verstilde kamers en zelfportretten, die zich stuk voor stuk hullen in de schaduwen van de nacht.
Spilliaerts werk is verwant aan het symbolisme, een kunststroming die rond 1900 weelderig bloeit in België. Het symbolisme kenmerkt zich als een antireactie op industriële revolutie, waar de kunstenaars de ogen sluiten om zich te richten op de innerlijke wereld. Mede door zijn wankele gezondheid leeft Spilliaert een vrij teruggetrokken leven in Oostende; zijn reizen maakt hij in zijn hoofd. De donkere kleuren in zijn werk worden dan ook geïnterpreteerd als een weerspiegeling van zijn getormenteerde innerlijk.
Dirk Braeckman
Fotografie is het medium van Dirk Braeckman, maar hij denkt en werkt als een schilder. Al in zijn vroegste werken wordt duidelijk dat hij zich weinig aantrekt van de gangbare fotografische conventies: hij kiest resoluut voor een experimentele, schilderachtige aanpak. Zijn camera is voor Braeckman gelijk aan het schetsboek van een schilder. De foto is slechts het startpunt; de creatie krijgt pas echt vorm in de donkere kamer. Het overbelichten van het fotopapier of wilde vegen van fixeermiddel maken de hand van de maker zichtbaar, wat bovendien leidt tot unieke werken van groot formaat.
Net als in het werk van Spilliaert, lijken de werken van Braeckman ontdaan van tijd, plaats en verhaal. Braeckman maakt geen beelden om ons te informeren over de werkelijkheid. Integendeel, vaak zijn de beelden dubbelzinnig of ondoorgrondelijk. Ze dragen een belofte in zich van een openbaring die nooit zal plaatsvinden. Waar het diepe zwart bij Spilliaert wordt gezien als een reflectie van zijn ziel, vloeit de donkerte bij Braeckman voort uit de schaduwkant die aan elk werelds object kleeft.
Tentoonstelling en publicatie
Dirk Braeckman – Léon Spilliaert: Nachtdieren is de eerste tentoonstelling die volledig in het teken staat van de dialoog tussen het werk van Braeckman en Spilliaert. Net als in de oeuvres van beide kunstenaars, volgt de tentoonstelling het ritme van de nacht — van het vallen van de duisternis, via het diepe zwart van de nacht, naar het krieken van de dag. Er zijn ongeveer vijftig werken van Spilliaert te zien, met de nadruk op zijn vroege werk. Naast deze vaak intieme, kleine werken worden er dertig groot formaat werken van Braeckman getoond.
Bij de tentoonstelling verschijnt de catalogus Dirk Braeckman – Léon Spilliaert, met bijdragen van Thijs de Raedt (conservator Kunstmuseum Den Haag) en Steven Humblet (kunstcriticus en fotografiehistoricus). Het boek wordt uitgegeven door Hannibal en is vanaf 12 oktober verkrijgbaar in de museumwinkel voor 59 euro (Nederlands / Engels, 176 pagina’s, ISBN 978 94 6494 137 1).