Komende herfst/winter toont Huis Marseille, Museum voor Fotografie het nieuwste multimediaproject van fotograaf Eddo Hartmann, The Sacrifice Zone. Het is de vierde keer dat werk van Hartmann binnen de muren van Huis Marseille te zien is. In 2013 was zijn indrukwekkende serie Hier woont mijn huis onderdeel van de tentoonstelling De herontdekking van de wereld. In 2015 en 2017/18 volgden de twee delen van zijn project Setting The Stage | North Korea over het dagelijks leven in de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang. De expositie in 2017/18 was een van de best bezochte tentoonstellingen in de geschiedenis van het museum.
Voor zijn nieuwste project bezocht Eddo Hartmann de onherbergzame steppe van Kazachstan. Tot een aantal jaar geleden was dit land voor het grote publiek een blinde vlek op de wereldkaart. Daar is recentelijk verandering in gekomen door de desastreuze oorlog in Oekraïne en de herontwikkeling van de befaamde zijderoute tussen China en West-Rusland, die de spanningen in het gebied hebben doen oplaaien.
Openluchtlaboratorium
Kazachstan is veruit het grootste land van Centraal-Azië en was tot 1991 een belangrijke republiek binnen de Sovjet-Unie. In het diepste geheim, ver buiten het zicht van de wereld, werden hier tijdens de Koude Oorlog delen van de steppe ingericht als een immens openluchtlaboratorium. Zonder rekening te houden met de plaatselijke bevolking werd deze plek decennialang het noodlottige decor van de meeste vernietigende nucleaire testen die het oppervlak van de aarde ooit heeft gezien. Deze episode uit het verleden is door het recente machtsvertoon van de huidige Russische machthebbers onverwacht pijnlijk actueel geworden.
Gewapend met statief, middenformaat camera en de noodzakelijke geigerteller bezocht Eddo Hartmann het getroffen gebied, dat inmiddels de illustere naam ‘The Polygon’ heeft gekregen, in verschillende seizoenen. Door de jaren heen documenteerde hij zowel het getormenteerde landschap als de mensen die er wonen. Hij portretteerde directe ooggetuigen van de geschiedenis maar ook de generaties erna, die uiteenlopende manieren hebben gevonden om met dit verleden om te gaan.
Het leven op de uitgestrekte steppe is van oudsher uitermate lastig. De regio kent een extreem klimaat, met verzengend hete zomers en ijskoude winters. Zware weersomstandigheden zoals stof- en sneeuwstormen testen de veerkracht van zowel mensen als dieren. In de afgelopen twintig jaar heeft de modernisering en verstedelijking verandering gebracht op de Kazachse steppe. Veel Kazachen, van oorsprong nomaden, hebben zich in steden en dorpen gevestigd en een meer sedentaire levensstijl omarmd. Desondanks houden sommige gemeenschappen vast aan hun traditionele gebruiken en behouden ze hun diepgewortelde verbinding met de steppe en het nomadische erfgoed dat hen definieert. In veel gevallen betekende de ecologische vernietiging van hun habitat tijdens de overheersing van de Sovjets een bijna onherstelbare inbreuk op hun identiteit die nog dagelijks voelbaar is.
Rood landschap
De portretten, landschappen en films die Hartmann voor dit project maakte, hebben doorgaans een surrealistische uitstraling en leveren soms een zintuiglijke ervaring op. De textuur van bakstenen, gebroken asfalt, omgewoelde aarde, afgebladderde muren, prikkeldraad, verschroeid gras en water in vreemde kraters nodigt niet alleen uit tot in detail bekijken, maar ook tot bevoelen.
De ervaring van de onverbiddelijke steppe wordt in bijna elke beeld benadrukt door de leegte, die eindeloos lijkt te zijn. Een van de hoogtepunten in de tentoonstelling is het werk dat Hartmann in het epicentrum van het nucleaire testgebied heeft kunnen maken. Deze plek is lastig te bereiken en kan alleen worden betreden met beschermende kleding die voor het fotograferen natuurlijk extra uitdagingen opleverde. Hartmann gebruikte op de meest vervuilde plekken een infraroodcamera, waardoor het mogelijk werd om de wereld letterlijk in een ander licht te zien. In dit deel van het spectrum krijgt de groene steppe een intens rode kleur, die duidelijk maakt dat er veel meer aan de hand is dan men met het blote oog ooit had kunnen opmerken.
Fotografische getuigenis
Het documenteren van gebeurtenissen van decennia geleden is natuurlijk een lastige taak. De afstand in tijd brengt het risico met zich mee een onjuiste voorstelling van zaken te geven. Tegelijkertijd biedt deze afstand meer ruimte voor reflectie, iets wat cruciaal kan zijn voor een dergelijke documentatie. Het kiezen van de juiste beeldtaal om gebeurtenissen uit het verleden te tonen zonder in clichés of overmatige esthetisering te vervallen, wordt even belangrijk als het vinden van de sporen van de catastrofe zelf. Foto’s van nu benadrukken de onmogelijkheid om de ‘realiteit’ volledig waar te nemen maar kunnen soms toch meer duidelijkheid bieden dan foto’s die tijdens de gebeurtenis zelf zijn genomen. Dit valt samen met het feit dat de daadwerkelijke gevolgen van grootschalige radioactieve besmetting pas na vele jaren aan de oppervlakte komen.
Met The Sacrifice Zone richt Hartmann zijn lens specifiek op een verborgen geschiedenis van een land. De notie van fotografie als getuigenis bestaat al bijna sinds de uitvinding van de fotografie. Een fotografisch beeld kan niet alleen een gebeurtenis in de tijd bewaren, waardoor we vele jaren later geconfronteerd worden met de afgebeelde geschiedenis, het kan ook sporen van het verleden onthullen die anders onzichtbaar zouden blijven. Het is deze mogelijkheid om het ongeziene te onthullen, zelfs lang nadat de feitelijke gebeurtenissen hebben plaatsgevonden, die momenteel een belangrijke plek heeft in het oeuvre van de fotograaf.
Eddo Hartmann (Den Haag, 1973) fotograaf en docent, studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Zijn carrière beslaat inmiddels meer dan 25 jaar. Hij is vooral bekend om het vastleggen van opvallende en tot nadenken stemmende beelden van architectuur en stedelijke ruimtes. Aanvankelijk werkte hij als redactioneel fotograaf en in opdracht, maar later maakte hij de overstap naar langlopende documentaire projecten. De fotografie van Hartmann is internationaal bekroond en tentoongesteld. Zijn werk is opgenomen in verschillende collecties, waaronder die van Huis Marseille, het ministerie van Buitenlandse Zaken, het AMC in Amsterdam en het Kunstmuseum in Den Haag.
Dit project is mogelijk gemaakt door de genereuze steun van Stichting Oog Op De Natuur en Stichting Stokroos.
Boek
Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie The Sacrifice Zone, uitgegeven door Hannibal Books, 144 pagina’s, 27×35 cm, hardcover, Engelstalig. De publicatie is in de museumwinkel verkrijgbaar.