Op 20 januari 2023 opent in het Joods Museum van België de tentoonstelling ‘236’, Land(es)capes from the 20th Convoy. Het verhaal van de gedeporteerden van het 20ste konvooi. Deze wordt opgesteld in de project space van het museum en werpt een artistieke blik op een uitzonderlijke en vaak vergeten gebeurtenis uit de Tweede Wereldoorlog.

Het 20e konvooi
Op 19 april 1943 om 22 uur vertrok het 20ste konvooi vanuit het transitkamp in Mechelen, met aan boord 1.631 gedeporteerde joden, richting Auschwitz. Dankzij acties van het verzet, zowel in de wagons als van buitenuit, slaagden 236 van deze gedeporteerden erin om uit de trein te springen die hen naar de vernietiging leidde. Een absoluut uniek gegeven in de West-Europese geschiedenis onder nazibewind.

Fotograaf Jo Struyven
De fotograaf Jo Struyven (°Sint-Truiden, 1961) zag de noodzaak om terug te komen op dit historisch feit, deze acties van verzet die in 2023 exact 80 jaar geleden plaatsvonden in de wagons van het 20ste konvooi. Hij toont ons een glimp van het landschap waarin dit opvallende en weinig gekende verhaal zich afspeelde. Het perspectief richt zich op wat de vrouwen, mannen en kinderen te zien kregen vanuit de trein en op het ogenblik dat ze eruit sprongen – een sprong die velen onder hen met hun leven zouden bekopen. Struyven richt met 19 grote, sombere nachtelijke zwart-wit beelden als het ware een hedendaags baken als ‘memoriaal’ op.

Jo Struyven: “Het 20ste Konvooi, op weg naar het weerzinwekkende Auschwitz, doorkruiste een belangrijk deel van de streek waar ik opgroeide en passeerde op 50 meter van mijn ouderlijke woning. Dit kwam ik 2 jaar geleden te weten na een ontmoeting met Simon Gronowski. Pas dan kon ik me de totale ontreddering van de gedeporteerden voorstellen. 236 bevraagt hoe het is om de grens tussen leven en dood op te zoeken; hartverscheurende keuzes te moeten maken tussen leven en dood, tussen berusting en een “recalcitrante” ontsnapping, als verzetsdaad naar de vrijheid.”

Luc Tuymans, beeldend kunstenaar
In dialoog met de foto’s van Jo Struyven roepen twee werken van Luc Tuymans (°Mortsel, 1958) het eindpunt van deze deportatie en de vernietiging van de Joden in Europa op.
Luc Tuymans, internationaal vermaard Belgisch kunstenaar, maakt van onze relatie met de geschiedenis één van de centrale thema’s in zijn werk. Vooral de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog is een terugkerend thema in zijn schilderijen, zoals Die Wiedergutmachung (1989) en Our New Quarters (1986), die nu getoond worden in het Joods Museum van België.

Luc Tuymans: “Die Wiedergutmachung” en “Our New Quarters” zijn beelden van het onvermogen. Ze spelen met het idee hoe het beeld en het document, in zijn onvolledigheid, het onvermogen en de herinnering eraan voorstellen zonder dat het een ontkenning is.

Kunst na de Shoah
“Een gedicht schrijven na Auschwitz is barbaars”, zei de Duitse filosoof Theodor W. Adorno in 1949. Door dit onderwerp via twee complementaire perspectieven vanuit de beeldende kunst te benaderen, werpt deze tentoonstelling een nieuw licht op de vraag naar de (on)mogelijkheid van kunst na de Shoah.

Catalogus
Een door de Stichting Auschwitz uitgegeven catalogus, met de titel “Land(es)capes of the 20th Convoy”, zal voor het publiek beschikbaar zijn vanaf 19 april 2023 op de 80ste verjaardag van het vertrek van het konvooi. Onder redactie van Daniel Weyssow en Jo Struyven zal de catalogus ook bijdragen bevatten van Roland Baumann, Hans-Joachim Lang, Marc Michiels(†) en Laurence Schram, evenals talrijke uittreksels uit interviews en archieven van zij die wisten te ontsnappen uit het 20ste konvooi.

De getuigenis van Simon Gronowski
Simon Gronowski werd op 12 oktober 1931 in Brussel geboren en ontsnapte als jongste op zijn 11e uit het 20ste konvooi. In Kuttekoven (Borgloon, provincie Limburg) overhaalde zijn moeder hem om uit de trein te springen en kon hij na vele bewogen gebeurtenissen terugkeren naar Brussel, waar hij tot de bevrijding verstopt bleef. Zijn getuigenis, zowel in de tentoonstelling als in de catalogus, is essentieel om het proces van deportatie en uitroeiing van de Joden door de bezetter te begrijpen.

Praktische informatie Joods Museum van België:

Bereikbaar via
Trams: 92 ,8
Bus: 27, 48, 95
Metro: Louise
Trein: Brussel-Centraal

Openingsuren:
Di tot vrij: 10u tot 17u
Za en zo: 10u tot 18u